U vrijeme kada nisu postojali moderni suplementi, brze dijete i tablete za svaku bolest, ljudi su zdravlje čuvali hranom. U bivšoj Jugoslaviji postojala su jela koja nisu bila samo ukusna, nego su se smatrala i pravim lijekom iz kućne kuhinje.
Recepti su se prenosili s koljena na koljeno, a svaka baka imala je svoj tajni dodatak koji bi “ojačao krv”, “očistio želudac” ili “podigao imunitet”. Danas, kad se mnogi vraćaju tradicionalnoj prehrani, vrijedi se prisjetiti tih jela i njihovih ljekovitih moći.
Pileća supa – lijek za dušu i tijelo
Gotovo da nije bilo kuće u kojoj se nije vjerovalo da pileća supa liječi sve – od obične prehlade do tuge. Ova jednostavna, ali hranjiva juha bogata je bjelančevinama, kolagenom i vitaminima, a domaće pile i svježe povrće davali su joj posebnu snagu. Kad bi neko bio bolestan, baka bi odmah stavila pile u lonac i dodala mrkvu, celer, peršun, luk i malo domaćih rezanaca. Vjerovalo se da “supa vraća snagu” i “otvara apetit”, a moderna medicina danas potvrđuje da njena topla para doista olakšava disanje i ublažava simptome prehlade.
Kiseli kupus – prirodni antibiotik zime
Zimi, kad je svježe povrće bilo rijetkost, na trpezama je kraljevao kiseli kupus. Smatralo se da “čisti krv” i “štiti od gripa”. I doista, kupus fermentacijom postaje bogat vitaminom C i probioticima, koji jačaju imunitet i poboljšavaju probavu. U selima bivše Jugoslavije, svaka kuća imala je svoju “kacu” s kiselim kupusom, a domaćice su pazile da se pravilno “ukiseli”, jer se vjerovalo da je dobar kupus znak zdrave kuće. Jelo poput sarme ili kupus salate bilo je više od hrane – to je bio lijek iz prirode, bez hemije i dodataka.
Pasulj – jelo koje “čisti krv”
Pasulj, posebno onaj domaći, bio je simbol izdržljivosti i snage. Radnici, vojnici, pa i djeca jeli su ga redovno, jer se vjerovalo da “daje snagu” i “čisti organizam”. U narodnoj medicini pasulj se preporučivao svima koji su imali “slabu krv” ili su bili iscrpljeni. Obiluje proteinima, vlaknima i mineralima poput željeza i magnezija, a osim što zasiti, pomaže i u regulaciji šećera i holesterola. Danas bi se reklo da je pasulj pravo “superhranjivo jelo”, iako su ga tada jeli jednostavno zato što je bio zdrav i dostupan svima.
Proja i kukuruzna kaša – hrana siromašnih, lijek bogatih
Na selu se proja smatrala svakodnevnim jelom, ali stariji su govorili da “kukurz daje čistu krv i jake kosti”. Kukuruzna kaša (žganci, pura ili palenta) služila se s jogurtom ili kiselim mlijekom, a vjerovalo se da “smiruje želudac” i “jača tijelo”. Proja, uz dodatak malo sira ili jogurta, bila je idealna za one koji su se oporavljali od bolesti. Danas se zna da kukuruz sadrži vlakna i antioksidanse koji doprinose zdravlju crijeva i srca.
Riblja čorba i maslinovo ulje – lijek sa juga
U primorskim krajevima, posebno u Dalmaciji i Crnoj Gori, riblja čorba i maslinovo ulje bili su osnov zdrave prehrane. Stariji su govorili: “Ko jede ribu i maslinovo, neće mu srce nikad stati.” Riblja čorba bogata omega-3 masnim kiselinama smatrala se hranom koja “jača krv i mozak”, a maslinovo ulje “čistilo jetru” i “pomagalo kod probave”. I danas mediteranska prehrana važi za jednu od najzdravijih na svijetu, a naši preci su to znali i bez naučnih dokaza.
Kompot i domaći sokovi – prirodni vitamini
Kad bi dijete imalo temperaturu, bake nisu trčale po apotekama. Kuhale bi kompot od jabuka ili šljiva i davale ga “da se organizam ojača”. Vjerovalo se da prirodni šećeri i voćne kiseline “hlade tijelo” i “čiste želudac”. Domaći sok od zove, maline ili ribizle bio je pravi eliksir u svakoj kući, a staklene flaše s gustim sirupom stajale su na policama čitave zime.
Hrana u bivšoj Jugoslaviji bila je mnogo više od goriva za tijelo – bila je kultura, medicina i tradicija u jednom. Jela koja su se tada smatrala ljekovitima danas se vraćaju na naše stolove, jer smo shvatili da u jednostavnosti i prirodnosti leži pravi lijek. Nije slučajno što se kaže: “Baka je bila najbolji doktor, a njena kuhinja najbolja apoteka.”
