U petak je Mitrovdan, veliki pravoslavni praznik koji se obilježava 7 i 8. novembra u čast Svetog Dimitrija, jednog od najpoštovanijih svetaca u našem narodu. Ovaj dan je crveno slovo u kalendaru, a vjernici ga dočekuju s poštovanjem i brojnim običajima koji su se prenosili s koljena na koljeno.
Smatra se da od Mitrovdana počinje prava jesen i da se priroda polako priprema za zimu. Na selima se završavaju sezonski poslovi, sabira se ljetina, a domaćinstva se spremaju za hladne dane koji dolaze.
Mitrovdan je dan koji ima posebno značenje, jer se vjeruje da tada “zemlja počiva”, a ljudi treba da pokažu zahvalnost za sve što su tokom godine primili. S obzirom na to da je riječ o crvenom slovu, na ovaj dan se strogo zabranjuje bilo kakav težak rad – ne ore se, ne kopa, ne pere rublje i ne pomjera zemlja. Vjeruje se da bi onaj ko prekrši ove zabrane mogao navući nesreću ili bolest u kuću. Žene ne bi trebale da šiju ni da rade ručne radove, jer se smatra da će “ušiti sreću” i blokirati napredak u porodici.
Jedan od manje poznatih, ali veoma zanimljivih običaja vezan je za biljku koju bi svaka kuća trebala unijeti na Mitrovdan. Riječ je o bosiljku – svetoj i ljekovitoj biljci koja se od davnina koristi u crkvenim obredima i narodnim vjerovanjima. Bosiljak se smatra simbolom zdravlja, mira i Božjeg blagoslova, a na Mitrovdan ima posebno značenje. Stari su vjerovali da bosiljak unesen u kuću tog dana donosi mir među ukućane, štiti dom od zlih sila i bolesti, te priziva blagostanje tokom cijele zime.
Običaj nalaže da se bosiljak ne kida, već da se pažljivo odreže i unese s molitvom: „Sveti Dimitrije, čuvaj ovu kuću i sve u njoj“. Potom se grančica stavlja u čašu s vodom i drži na prozoru ili blizu ikone, gdje će stajati sve dok se sama ne osuši. Kada se osuši, ne baca se u smeće, već se spaljuje uz molitvu ili odnese u rijeku. Mnogi domaćini vjeruju da dim od osušenog bosiljka na Mitrovdan čisti prostor od negativne energije i donosi mir u dom.
U nekim krajevima Bosne, Srbije i Crne Gore, ljudi na Mitrovdan pale svijeće ispred kuće, vjerujući da svjetlost i dim otjeraju sve zlo i donesu toplinu u porodicu. Bosiljak se u tim ritualima često koristi zajedno s tamjanom, jer se smatra da zajedno imaju posebnu snagu zaštite. Takođe, žene običavaju da naprave mali vijenac od bosiljka i okače ga iznad vrata – kao talisman protiv nesreće, bolesti i svađa.
Mitrovdan je i dan kada se mnoge porodice okupljaju, jer ga mnogi slave kao krsnu slavu. To je vrijeme pomirenja, oproštaja i zajedništva. Vjeruje se da se na Mitrovdan ne smije svađati, niti izgovarati teške riječi, jer bi se sve negativno moglo “zapečatiti” do sljedeće godine. Umjesto toga, preporučuje se molitva, tišina i zahvalnost.
Narod kaže: “Ko se ne raduje Mitrovdanu, taj se neće radovati ni Božiću.” Zato se na ovaj dan uvijek nastoji stvoriti vedra i mirna atmosfera u domu. Hrana koja se priprema je posna ako praznik padne u petak, a najčešće se spremaju riba, pasulj, krompir i razne pite bez mesa. Sve se to poslužuje uz svijeću i bosiljak na stolu, jer on simbolizuje život i vjeru.
Mitrovdan nas podsjeća da usporimo, da se zahvalimo i da poštujemo običaje koji čuvaju ravnotežu između čovjeka i prirode. Zato u petak, kada svane ovaj sveti dan, unesite grančicu bosiljka u svoj dom. Neka vam donese mir, zdravlje i zaštitu tokom cijele zime – jer se vjeruje da kuća u kojoj miriše bosiljak na Mitrovdan, cijelu godinu ostaje blagoslovljena.
